Ratusz Warszawy przed wojną

(…) Ratusz, noszący niegdyś nazwę pałacu książąt Jabło­nowskich, w 1817 r. został użyty na pomieszczenie magistratu, przerobiony i urządzony według planu architekta Fr. Lesia. W r. 1863 groźny pożar zniszczył piękny gmach, który odbu­dowano dopiero w roku 1870, według planów budowniczego Józefa Orłowskiego, przyczem gmach znacznie powiększono przez zakupienie i dołączenie do Ratusza dawnego domu
Łagiewnickich.

Obecny ratusz zajmuje przestrzeń, wynoszącą 154,500 stóp kwadratowych, i składa się z dwóch części: jedna mieści w sobie magistrat, druga policę. We fron­towym gmachu, oprócz biura i mieszkania prezydenta, są sale: przyjęć, licytacji, posiedzeń, oraz wspaniała sala Aleksandrow­ska, w której odbywają się koncerty, bale, odczyty i rozmaite publiczne zebrania. Jest to jedna z najpiękniejszych i najobszer­niejszych sal w mieście, zajmuje ona środkową część ratusza przez pierwsze i drugie piętro, oświetlona 36 oknami, powierz­chnia jej wynosi przeszło 5,000 stóp kwadratowych, a objętość 225,000 stóp kubicznych, obszerność sali znakomicie powię­kszają dwie podłużne szerokie galerie, podtrzymywane żelaznemi kolumnami, oraz dwa chóry. Umeblowanie sali i różne ozdoby jako to: świeczniki, kandelabry, marmury, konsole, rzeźby i t. p., trzymane są w stylu odrodzenia. W sąsiedztwie z tą salą znajduje się mniejsza, zwana salą feldmarszałka hr. Berga, lub inaczej sztandarową, gdyż w niej mieszczą się chorągwie cechów rzemieślniczych. W sali tej zasługują na uwagę freski na suficie, pędzla Bacciarelego, przedstawiające: tryumf prawa, oraz grupy swawolnych pacholąt, bujających w powietrzu, przeniesione z pałacu prymasowskiego i umoco­wane do sufitu zewnętrzną cienką siatką metalową. Od strony podwórza, zaraz za salą Aleksandrowską, mieści się podłużna,

na kolor ciemno-czerwony malowana sala, zwana „salą przy­jęć i licytacji”, a właściwie może należałoby ją nazwać ,.salą portretową“. -Mieści się w niej bowiem dwadzieścia trzy portrety, różnych osób. Portrety te przeważnie dobrego pędzla, są bardzo starannie zachowane i stanowią jedną z najciekawszych ozdób gmachu ratuszowego. Wymieniamy je tu po kolei:

• 1) Portret Jana Dekerta, słynnego prezy­denta 111. Warszawy z doby sejmu czteroletniego, „obrońcy stanu miejskiego“, jak go współcześni zwali.
• 2) Adama ks. Czartoryskiego, jenerała ziem podolskich.
• 3) Króla Sta­nisława Augusta, w stroju białym, koronacyjnym.
• 4) Fryderyka Augusta, króla Saskiego i księcia warszawskiego.
• 5) Ks. Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego.
• 6), Kublickiego, posła inflanckiego na sejm czteroletni, popierającego na­danie praw stanowi miejskiemu, w stroju polskim. Twarz wysoce charakterystyczna.
• 7) Hugona Kołłątaja, podkomorze­go koronnego, znanego w naszej literaturze pisarza i osobi­stości nader wybitnej w dziejach naszych.
• 8) Księcia Józefa Poniatowskiego w mundurze ułańskim i burce historycznej,
• 9) Cesarza Aleksandra I, w mundurze jenerała b. wojsk pol­skich.
• 10) Najjaśniejszego Pana Aleksandra III (portret współ­czesny).
• 11) Cesarza Mikołaja I, w mundurze b. jenerała wojsk polskich.
• 12) Rodziny cesarskiej, Cesarza Mikołaja I.
• 13) Kazimierza Nestora Sapiehy, marszałka sejmu.
• 14) Fran­ciszka Bielińskiego, marszałka wielkiego koronnego, który wielkie zasługi położył w uporządkowaniu naszego miasta i słynny był ze swej surowości.
• 15) Stanisława Janusza i An­ny książąt* Mazowieckich, portret starożytny i ciekawy ze względu na stroje ówczesne i naiwne wykonanie.
• 16) Karola Woydy, prezydenta miasta Warszawy w początkach naszego wieku.
• 17) Ignacego Zakrzewskiego, także prezydenta miasta w końcu przeszłego wieku.
• 18) Walentego Sobolewskiego, starosty warszawskiego.
• 19) Jacka Małachowskiego, marszał­ka wielkiego koronnego.
• 20) Ignacego Potockiego, marszał­ka wielkiego koronnego.
• 21) Małachowskiego Stanisława, mar­szałka sejmu czteroletniego.
• 22) Stanisława Kostki Potoc­kiego i
• 23) Sobolewskiego, kasztelana warszawskiego. Prócz tego, w sali tej godnym jest widzenia plan Warszawy, wy­konany wypukłorzeźbie z gipsu, oraz popiersie Mikołaja Ko­pernika, z marmuru kararyjskiego, dłuta Kryńskiego, ofiarowa­ne miastu przez hrabiego Berga, b. Namiestnika Królestwa, na pamiątkę obchodu jubileuszu Kopernika w r. 1873.

Gmachy ratusza posiadają sześć dziedzińców. Część gmachu zajęta przez Magistrat, dla zabezpieczenia od ognia, prze?: wszystkie piętra jest sklepiona płaskimi lukami na żelaznych belkach. Gmachy te ogrzewane są kaloryferami. (…)

Powyższy tekst i ilustracje stanowią fragment przewodnika po Warszawie: Ilustrowany przewodnik po Warszawie : wraz z treściwym opisem okolic miasta; Andriolli, Michał Elwiro (1836-1893) Ilustracje, Illinicz-Zajdel, Ludomir (około 1858-1904) Ilustracje; Warszawa : Redakcja „Wędrowca”, 1893 (Warszawa : S. Sikorski)