Rozwój Warszawy w średniowieczu

V.

Rozwijała się Warszawa pomyślnie do czego w znacznym stopniu przyczyniały się jej warunki to­pograficzne.

Położona nad wielką, spławną rzeką, posiada­jącą spławne również dopływy, posiadała przyrodzo­ne warunki na jedno z ognisk handlu przywoźnego i wywoźnego.

W cytowanych przez Voigta starych kronikach krzyżackich, znajdują się ślady, że w wieku XIV znaczne ilości sukna szły przez Toruń do Warszawy⁷. Przypuszczać można, że drogą odwrotną wysyłano stąd budulec oraz inne towary leśne.

Do wzrostu miasta przyczynił się wielce Trojden, syn Bolesława, księcia Płockiego, panujący w po­czątku wieku XIV.

Dzieląc się z dwoma braćmi puścizną po ojcu, Trojden otrzymał na własność ziemie: Czerską i War­szawską. Właściwą stolicą jego dzielnicy był Czersk, większy wówczas i okazalszy od Warszawy, książę jednak rozmiłował się w tej ostatniej i prawie bez przerwy w niej przebywał.

Już za rządów Trojdena przebywało w War­szawie dużo Niemców. Nic w tem dziwnego. Niem­cy tworzyli część składową wszystkich miast nowo powstających. Nie tylko nie zamykano przed nimi bram (o ile, rozumie się, nie przybywali zbrojno), lecz przeciwnie: cieszono się z ich przybycia. Zdarzało się nawet, że byli umyślnie w gościnę zapraszani.

Przybysze niemieccy przynosili ze sobą: rze­miosła, handel i prawodawstwo—trzy rzeczy, których nie dostawało żywiołowi miejscowemu. Był on w po­łowie rycerski, w połowie rolniczy.

Zresztą, dzięki potężnej sile asymilacyjnej lu­dów słowiańskich, ów żywioł napływowy niczem miastu naszemu nie zagrażał. Ludność miejscowa wchłaniała go tak doszczętnie, że już w trzeciem, czwartem pokoleniu trudno było doszukać się w nim obcych, cudzoziemskich pierwiastków.

Wielkie przywiązanie okazywał też grodowi nadwiślańskiemu wnuk Trojdena Janusz, o którego przywileju na łaźnię miejską wyżej wspomniano. Warszawa otrzymała odeń wiele tego przywiązania dowodów. Zwolnił ją dobry książę od zbytnich cię­żarów; wcielił też do niej i mieszczanom podarował wsie przyległe: Jazdowo, Mostki, Młociny, Wawrzyszew i inne.

Warszawa, najmłodsza z miast na Mazowszu stawała się jakby Benjaminkiem panujących i magna­tów. Obok księcia, występują w tej epoce dwaj mo­żni obywatele: Brun i Panczatka, którzy ofiarowują miastu wieś Solec. Był zaś wówczas Solec czemś więcej, niż skąpem kawałkiem ziemi, posiadał bo­wiem młyny, fabryki, składy towarów, i tworzył jak­by osadę fabryczną.

Blisko półwieczne rządy Janusza stanowią jed­ną z najpiękniejszych kart w dziejach Starej War­szawy. Książę przenosi się tu z Czerska na stały po­byt; rozszerza i upiększa Zamek, wreszcie darzy miesz­czan i owemi prawami. Gdy w roku 1378 pożar gwałtowny wielką za­dał miastu klęskę, książę Janusz odbudowywa je i nowym murem otacza, obejmując nim rozleglejszą, niż poprzednio, przestrzeń.

Za Janusza, kronika Starej Warszawy zapisuje trzy ważne fakty: przemianowanie kościoła parafialnego Ś. Jana na kolegiatę, ustanowienie rządów wój­towskich i wprowadzenie prawa niemieckiego, zwa­nego Chełmińskiem (jus Culmense). Od tego to czasu Magistrat warszawski posiadł pełną władzę sądową, i mając na czele burmistrza z wójtem a następnie rajców, ławników i gminnych, rozsądzał, w ostatniej zwykle instancji, wszelkie spra­wy cywilne i kryminalne.

W roku 1431 nawiedził Warszawę gwałtowny pożar. Ofiarą jego padła połowa Rynku, zabudowa­nego drewnianymi przeważnie domami. Klęska, choć na razie bardzo dotkliwa, wyszła na korzyść miastu, spowodowała bowiem wydanie prawa, zabraniające­go w przyszłości wznoszenia w obrębie murów in­nych domów, jak tylko murowanych.

Równocześnie ze Starą Warszawą rozwijała się i Nowa, nierównie jednak wolniej i ociężałej.

W historycznym rozwoju miasta, dla tej ostat­niej prawie wcale miejsca niema.

Przejdź dalej >>

Powyższy tekst stanowi fragment przedwojennego przewodnika po Warszawie: Warszawa dawna i jej pamiątki : przewodnik historyczno-pamiątkowy, Gomulicki, Wiktor (1848-1919), Spółka Drukarzy”, 1916 (Warszawa : Fr. Bogucki)