Dochód społeczny

(…) Warszawa czerpie dochody nie tylko z działalności gospodarczej, dokonującej na terenie stolicy, ale z całego kraju, czy to w charakterze pośrednika, czy też jako ośrodek dyspozycji ekonomicznej i politycznej. Dochody mieszkań­ców Warszawy można by rozbić na dwie zasadnicze grupy:

1. Dochody z nieruchomości, z miejscowych przedsiębiorstw przemy­słowych i handlowych, z pracy najemnej w tych przedsiębiorstwach, oraz w lokalnych urzędach i instytucjach o charakterze publicznym;
2. Dochody przedsiębiorstw prowincjonalnych, posiadających tylko za­rządy główne w Warszawie; dochody z kapitałów, lokowanych poza Warszawą, oraz z operacji handlowych i finansowych, dokonujących w charakterze łącz­nika i pośrednika między różnymi dzielnicami kraju, czy między prowincją a zagranicą; uposażenia urzędników państwowych władz centralnych, oraz pracowników zarządów spółek, banków i instytucji, rozciągających swoje działanie na kraj cały.

Dwu tych kategorii dochodów nie da się rozdzielić. Warszawa bardzo wiele korzysta na tym, że jest ośrodkiem dyspozycji gospodarczej i politycz­nej. Wysoki na przykład stosunkowo udział (tabł. 18) w zakresie dochodów z przemysłu), tantiem, kapitałów pieniężnych i praw majątkowych świadczy o udziale stolicy w administracji przedsiębiorstw przemysłowych, działających na prowincji, w kapitałach, ulokowanych w różnych częściach kraju. Niemniej należy mieć na uwadze, że niektóre z powyższych kategorii dochodów, zwią­zanych z całokształtem gospodarstwa krajowego, zwłaszcza zyski z przedsię­biorstw prowincjonalnych, nie pozostają w całości w Warszawie, mimo, iż po­datki z ich tytułu zostają uiszczone w grodzkiej izbie skarbowej. Wielu akcjonariuszy, pobierających dywidendy, zamieszkuje na prowincji lub poza gra­nicami kraju. To samo dotyczy obrotów finansowych, w których uczestniczy

Tablica 18.

Udział procentowy Warszawy w różnych źródłach dochodów samodzielnych

Źródła dochodu	1928	1931
Ogółem	16.0	17.8
Budynki	???	16.9
Przemysł (poza rolnym)	21.4	1
Rzemiosło	21.0	9.2
Handel	17.5
Zajęcia zawodowe zarobkowe	23.4	24.5
Wolne zawody	21.2	—
Tantiemy	?9 9	26.3
Kapitały pieniężne majątkowe . . .	30.3	27.2
Dochody, określone na pod­stawie zewnętrznych od­znak zamożności . . .	67.9	—

 

Warszawa, a których korzyści wpływają tylko częściowo do kieszeni finansistów warszawskich. To, że nie cały dochód wymiarowy pozostaje w stolicy, nie zostaje skompensowane wydatkowaniem części dochodów mieszkańców prowincji, jako interesantów, gości, czy turystów w Warszawie.

Nadto należy pamiętać, że w Warszawie są wyższe koszty utrzymania, przez co wydaje się, że dochody są większe, podczas gdy w rzeczywistości wartość realna może być jednakowa. Wreszcie opodatkowanie na rzecz samorządu na mieszkańca jest w Warszawie wyższe. Przewyższa ciężary z tego tytułu w innych ośrodkach33). Wskutek tego większa część dochodu przechodzi na rzecz ciał publicznych, przez co i stopa zysków musi być odpowiednio nieco wyższa. Dodać należy, że sumy, osiągnięte z opłat i podatków ściąganych w stolicy, bywają w dużym stopniu przeznaczane na rzecz różnych potrzeb pań­stwowych na prowincji, nie powracają przeto do rąk mieszkańców Warszawy).

Tablica 19.

Podatnicy według wysokości dochodu rocznego w 1928 r.

	Samodzielni			Zależni
	ponad 6.000 zł.	ponad 1 2.000 zł.	ponad 24.000 zł.	ponad 6.000 zł.	ponad 12.000 zł.	ponad I 24.000 zł. 1
	w odsetkach ogółu i.
I Polska. . Warszawa	15.7 29.4	5.7 13.7	1.9 5.3	15.2 20.6	3.0 3.8	0.5 1.7 1

 

Według szacunku władz skarbowych Warszawa skupiała w 1931 r. 17.8% dochodów, podlegających opodatkowaniu bezpośredniemu). W 1928 r. z pośród ogółu ludności płaciło podatek dochodowy (t. zn. posiadało dochody ponad minimum ustawą określone w całej Polsce 3.6%, w Warszawie zaś 15.8%). Z tablicy 19 i 20 widać, jak kształtuje się udział stolicy w naj­wyższych grupach dochodu.

Tablica 20.

Udział Warszawy w różnych grupach dochodów w r. 1931.

Grupy dochodów	% ogółu płatników w kraju, przypadający na Warszawę
Ogółem . . .	10.7
do 3.000 zł. . .	7.5
od 3 do 6.000 zł.	13.2
„ 6 „ 12.000 zł.	15.8
ponad 12.000 zł,.	21.9

Źródło: Statystyka Skarbowa, Statystyka Polski, zesz. B. 19, str. 14.

Posiadacze dochodu ponad 12.000 zł. rocznie stanowili w Warszawie 0.7% ludności, w całym kraju — 0.1%. W grupie dochodów od 6.000 zł. wzwyż odpowiednie odsetki będą: 1.5% i 0.3%).

Wskaźnikiem zamożności stolicy może być również znaczna stosunkowo liczba samochodów i pojazdów mechanicznych, stanowiących w kraju naszym jeszcze przedmiot zbytku. Na 1.YII.1935 r. znajdowało się w Warszawie 21.4%. Wszelkich samochodów, motocykli i t. p. (a 18.6% aut niezarobkowych pry­watnych i urzędowych) z całej Polski. Na 10.000 mieszkańców przypadało: w Warszawie 60.7% pojazdów, gdy przeciętnie w kraju tylko 10.5%.

Niemniej wyższe szczeble dochodów stanowią bardzo nieliczną grupę na szczycie piramidy dochodów (porówn. tabl. 21). Warszawa nie jest miastem bogaczy.

Tablica 21.

Dochody różnych warstw społecznych w Warszawie (szacunek z r. 1925).

	Warstwa społeczna	Osoby	Wysokość dochodów	Średni dochód w złotych
		w	% %
1.	Wielkie mieszczaństwo	0.1	4.2	105.980
2.	Średnie mieszczaństwo	1.9	15.8	20.510
3.	Drobnomieszczaństwo właściwe	7.8	15.8	5.090
4	Drobnomieszczaństwo sproletaryzowane	16.8	9.6	1.420
5.	Pracownicy umysłowi: personel kierowniczy	0.9	5.4	15.210
6.	Pracownicy umysłowi: personel średni i niższy	19.3	21.6	2.800
7.	Pracownicy fizyczni	53.2	27.6	1.290

To, co znamionuje Warszawę i to, co czyni ją tak ważną w strukturze społeczno-gospodarczej kraju — to skupienie dochodów średnich, wynik awansu gospodarczego licznych stosunkowo rzesz, dla których stolica dostarcza szczególnie dużych możliwości do wybicia się. Słusznie podkreśla F. Piltz, że Warszawa jest ośrodkiem przede wszystkim drobnomieszczańskim. Nie ma jednak całkowicie słuszności wówczas, gdy przejaskrawia moment proletaryzacji drobnomieszczaństwa warszawskiego. Nawet w dobie kryzysu jest to na wielu odcinkach życia gospodarczego raczej proces postępu gospodarczego, niż upadku. W Warszawie wytwarza się na największą w całym kraju skalę stan średni, jako naturalna konsekwencja istniejącego ustroju społecznego. Warszawa jest przeto owym tyglem społecznym, w którym przebiegają z naj większym nasileniem procesy przekształceń strukturalnych. Sprzyja temu charakter przemysłu, zwłaszcza rzemiosła, pojemny rynek zbytu i duże możli­wości handlowe, wreszcie w pewnym stopniu przepływ wielkich kapitałów prywatnych i publicznych przez stolicę.

Tablica 22.

Dochody różnych warstw mieszkańców Warszawy

Zwłaszcza uderzający jest udział pracowników umysłowych w dochodach ludności. Przypada na nich około 1/4 dochodu społecznego (w całej Polsce wśród ludności miejskiej, według oceny Instytutu Badania Koniunktur i Cen z 1929 r., tylko 1/5)62). A więc grupa pracowników umysłowych jest nie tylko szczególnie liczna, ale lepiej stosunkowo wyposażona’”).

W kraju, w którym pracę umysłową ceni się bardzo wysoko, choćby wy­łącznie jako etykietę społeczną, awans zaś w drabinie społecznej odbywa się w większym może stopniu p-zez zdobywanie wyżej wartościowego w’ opinii publicznej stanowiska, niż przez wzbogacenie się — taki układ dochodów, jak w Warszawie, świadczy o natężeniu procesów postępu społecznego na grun­cie stolicy.

W Państwie tak ubogim, jak Polska, stolica nie może skupiać wielkich bogactw w swoich murach. Ogniskuje natomiast majątki i dochody średnich rozmiarów na poziomie wyższym od przeciętnego w całym kraju. Co waż­niejsze, odbywa się tu proces zdobywania wyższego stanowiska społecznego przez liczne stosunkowo rzesze osób, pozbawionych dotychczas kapitałów, praw majątkowych, względnie kwalifikacji zawodowych. Nigdzie poza stolicą wytwarzanie się mieszczaństwa, a może raczej drobnomieszczaństwa i inteli­gencji, nie przybiera tak wielkich rozmiarów.

Swoistą wagę posiada również i to, że w Warszawie istnieje znaczne zróż­niczkowanie grup dochodów od najniższych do najwyższych, poprzez cały szereg kategorii pośrednich. Po szczeblach drabiny tej wspinać się jest znacznie łatwiej, niż na prowincji, a zwłaszcza w okręgach wielkiego przemysłu, gdzie tak wielki jest przeskok między proletariatem robotniczym, a sferami posiadającymi i kierowniczymi. W Warszawie panuje nieustanny ruch na owej drabinie społecznej. Również wzajemne zbliżenie i zetknięcia różnych warstw są znacznie łatwiejsze, co posiada doniosłe znaczenie w płaszczyźnie procesów kulturalnych. (…)

Powyższy tekst i ilustracje stanowią fragment książki: Warszawa jako stolica Polski; Stanisław Rychliński; Wydawnictwo biura ekonomicznego zarządu miejskiego W M. ST. Warszawie 1936.