(…) Kościół Św. Krzyża jest jedyną świątynią, znajdującą się po prawej stronie Krakowskiego Przedmieścia, w kierunku od placu Zamkowego do Nowego Światu i to do większych, wspanialszych zaliczaną. Sięga on czasów książąt Mazowieckich, a wzrost swój i uposażenie zawdzięcza rodzinom mieszczan warszawskich, którzy nad nim przeszło sto lat władzę kolatorską utrzymywali. Obecna świątynia, po spalonej w czasie wojen szwedzkich, zbudowana w roku 1682 według planów tylokrotnie przez nas wspominanego Józefa Bellotiego, w stylu odrodzenia. Fasada frontowa w stylu baroka włoskiego, składa się z części dolnej, zbudowanej w porządku toskańskim i górnej w włosko-jońskim. Dwie wspaniałe wieże wystawione zostały dopiero w latach 1726 do 1756 przez budowniczego Antoniego Fontannę. Do kościoła prowadzi ganek z dwustronnymi schodami, zbudowany z ciosowego kamienia, a na przodzie ganku widnieje piękna figura Chrystusa krzyż dźwigającego, wymodeIowaną i z cementu odlaną przez Andrzeja Kruszyńskiego. Na schodach prowadzących do tego ganku w 1881 roku dnia 25-go grudnia zdarzyła się pamiętna katastrofa uduszenia i pokaleczenia wielu osób, w czasie alarm u przez nieznanego zbrodniarza wywołanego. Kościół Świętokrzyski dzieli się na górny i dolny, czyli t. zw. kryptę, w której stawiają się zwłoki i odbywają nabożeństw a żałobne. Świątynia górna ma obszerną nawę środkową, krytą rzędem sklepień krzyżowych, w punkcie zaś, gdzie przecina się nawa środkowa z nawą krzyżową, wznosi się piękne i duże sklepienie żaglowe, w miejsce projektowanego poprzednio sklepienia kopuły. Boczne nawy stanowią rodzaj kapliczek, z których każda jest przykryta oddzielnym sklepieniem walcowym. Ambona żelazna i ganek wewnętrzny są arcydziełem sztuki kowalskiej, zostały zaś wykonane przez braciszka misjonarskiego Mikołaja Tetera. Prezbiterium jest obszerne i mieści stalle dębowe z rzeźbą w stylu odrodzenia, oraz obrazami pędzla Alfreda Schouppe’go, pomieszczonymi w owalach.
Wielki ołtarz, piękne dzieło snycerza Hantisa (1700 r.), zawiera obraz przedstawiający Jezusa Chrystusa Ukrzyżowanego, pędzla cenionego malarza Jerzego Eleutliera Semiginowskiego, malarza nadwornego Jana Sobieskiego. W bocznych ołtarzach do najpiękniejszych obrazów należy zaliczyć Wieczerzę Pańską, Uwielbienie Św. Felicyssymy, Św. Wincentego a Paulo, obraz pędzla Szymona Czechowicza i Św. Karola Boromeusza, pędzla Antoniego Albertrandego, brata biskupa. Z pośród wielu nagrobków i pomników, wyróżniają się okazałością: prymasa kardynała Radziejowskiego i biskupa Tarły, a z nowszych pomnik Fryd. Chopina, dłuta Leonarda Marconiego, D-ra Polikarpa Girsztowta, profesora i znanego chirurga, dłuta Kaz. Ostrowskiego i księdza kanonika Adama Jakubowskiego, dłuta Boi. Syrewicza. W świątyni tej był ochrzczony Józef Ignacy Kraszewski. Istnieje przy świątyni bractwo świętego Rocha, a w dniu 16 sierpnia, w uroczystość tego patrona od zarazy, bywa obchodzony wielki odpust.
W oficynach po klasztornych zamieszkuje duchowieństwo parafialne (stała rezydencja obecnego proboszcza JE. Ics. Kazimierza Ruszkiewicza, biskupa sufragana) i mieści się kancelaria 10 cyrkułu policyjnego, a we frontowym domu, oprócz kancelarji parafialnej, znajduje się urząd lekarski m. Warszawy. W podwórzu na parterze w oficynie jest lokal taniej kuchni Nr. 2, instytucji pozostającej pod opieką Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, a znakomicie rozwiniętej, dzięki zapisowi szlachetnej filantropki ś. p. Tekli Rapackiej. Do tej kuchni najwięcej uczęszcza młodzież uniwersytecka, gdzie za skromną opłatą otrzymuje zdrowy i obfity posiłek. (…)
Powyższy tekst i ilustracje stanowią fragment przewodnika po Warszawie: Ilustrowany przewodnik po Warszawie : wraz z treściwym opisem okolic miasta; Andriolli, Michał Elwiro (1836-1893) Ilustracje, Illinicz-Zajdel, Ludomir (około 1858-1904) Ilustracje; Warszawa : Redakcja “Wędrowca”, 1893 (Warszawa : S. Sikorski)