(…) Kolumna Zygmunta III ufundowaną została przez. Władysława IV, na dowód czci synowskiej. Rok wzniesienia jej jest 1643. W tym roku z niesłychanymi, jak na owe czasy trudnościami przywieziono kolumnę z Chęcin, z tamtejszych łomów marmuru. Figura Zygmunta, według modelu bolońskiego rzeźbiarza Klemensa Molli, odlana z brązu przez konwisarza królewskiego Daniela Thiema, ustawioną została w roku następnym.
Przedstawia ona Zygmunta III całego w zbroi, w koronie, w postawie stojącej, z mieczem w prawej, a krzyżem w lewej ręce. Wysokość posągu wynosi łokci 3:1/4, całej kolumny stóp 80. Z biegiem czasu kolumna, acz z pozoru tak potężna, psuć się zaczęła. Postument nad platą, na której figura stała, zwietrzał i pooblatywał. Toż samo działo się i z samą kolumną. Wyrestaurowano tedy pomnik w roku 1808, według wskazówek architekta Józefa Boretti’ego.
W roku 1852, przy zaprowadzeniu wodociągów, postanowiono zrobić wodotrysk przy kolumnie Zygmunta. Plan odpowiedni, opracowany przez budowniczego Henr. Marconiego, uzyskał Najwyższą aprobatę. Rozebrano część murów, stanowiących fundament kolumny, zbudowano następnie cokół z czterema narożnikami, który stanowi podstawę dla czterech trytonów wodotrysku. Figury trytonów, według modelu rzeźbiarza Kissa, odlane zostały z cynku i pobrązowane były w fabryce Karola Mintera. Wodotrysk pierwszy raz został puszczony w roku 1855. W r. 1885 wyznaczoną została komisy a do gruntownego zbadania stanu pomnika, która orzekła, iż należy zmienić jego kolumnę, czego też dokonano kosztem około rs. 27,000. Fundusze potrzebne dla przeprowadzenia budowy złożone zostały za pośrednictwem Ludwika lir. Krasińskiego, Ludwika Górskiego i ś. p. Jaua lir. Zawiszy. Kolumna obecna, dostarczona przez firmę wiedeńską Union-Baugeselscliaft, wyrobiona jest z granitu szląskiego. Części metalowe pozostały bez zmiany, tak, jak zostały wykonane w roku 1644 i 1855. (…)
Powyższy tekst stanowi fragment przewodnika po Warszawie: Ilustrowany przewodnik po Warszawie : wraz z treściwym opisem okolic miasta; Andriolli, Michał Elwiro (1836-1893) Ilustracje, Illinicz-Zajdel, Ludomir (około 1858-1904) Ilustracje; Warszawa : Redakcja “Wędrowca”, 1893 (Warszawa : S. Sikorski)
(…) Kolumna Zygmuntowska, którą król Władysław IV pamięć swego ojca uczcił, oddziela starą dzielnicę Warszawy od tej, co choć od niej nowsza, również do dawnych należy. Jeszcze w końcu roku zeszłego ta kolumna otoczona była domami; dawniej zaś nieco, o kilkanaście kroków od niej, pomiędzy jednem ze skrzydeł zamkowych a rogiem placu i Podwala, biegł mur miejski. U stóp kolumny W wieku XVII toczyły się krwawe walki ze Szwedami, tu również, w lutym i kwietniu 1861 r. odbyły się pierwsze manifestacje polityczne, będące prologiem powstaniowej tragedii.
Kolumnę Zygmunta wzniesiono za murem, Zamek zaś znajdował się w jego obrębie. Niejednolita to budowa; przerabiano ją i uzupełniano w ciągu trzech ostatnich stuleci. Najdawniejszą częścią Zamku jest ta, która dotyka ulicy Świętojańskiej i Kanonji. Dwie wieże posiada niegdyś królewska rezydencja; jedną od czoła, zwaną „Zegarową,“ drugą w dziedzińcu, która nazywa się wieżą Władysława IV. Wewnątrz, z dawnego urządzenia sal i gabinetów pozostały tylko szczątki— lecz i one warte są obejrzenia. Nad bramami wewnętrznemi dotąd jeszcze oglądać można w wypukłorzeźbie herb Wazów „Snopek.“ W przyległym Zamkowi pałacu „pod Blachą“ za czasów Księstwa Warszawskiego mieszkał książę Józef Poniatowski. (…)
Powyższy tekst stanowi fragment przedwojennego przewodnika po Warszawie: Warszawa dawna i jej pamiątki : przewodnik historyczno-pamiątkowy, Gomulicki, Wiktor (1848-1919), Spółka Drukarzy”, 1916 (Warszawa : Fr. Bogucki)
Zdjęcie: Pocztówka Warszawa nakładem Tow. Wyd. Świt, [non ante 1912] (w Warszawie Zakł. Graf. B. Wierzbicki i S-ka)