Warszawa podczas rozbiorów Polski

XIII.

Ostatni z trzech rozbiorów Polski, pozbawia­jący ją miana Królestwa i czyniąc z niej tylko „Połud­niową prowincję Prus”, pomniejsza zarazem i polityczne znaczenie Warszawy. Już ona nie jest stolicą Królestwa; jest to tylko die Hauptstadt Warschau, coś jakby miasto gubernialne. Czy ten gwałtowny przewrót powstrzymał roz­wój naszego miasta? Czy go może nawet cofnął? Nie można na te pytania odpowiedzieć twier­dząco. Rozumie się, że sama siła faktów uczyniła War­szawę poważniejszą i skromniejszą—ruch jej wszakże przemysłowy, ekonomiczny, towarzyski ani ustał, ani  zmniejszył się.

Ostatnie lata wieku XVIII i pierwsze XIX to epoka cichego, szlafrokowego, rodzinno-knajpianego życia, oszczędności, biurokratyzmu, surowych obycza­jów i cichych sentymentów, wynurzanych przy mu­zyce „flotrowersu“ i brzęku kufli z musującem piwem… Zupełny to kontrast z dobą tylko-co minioną, » lecz zarazem jakby naturalna i poniekąd potrzebna! po niej reakcja.

Niezrównanym kronikarzem czasów pruskich jest Antoni Magier, będący dla nich poniekąd tem, czem dla epoki Władysława IV Jarzębski. Gawędziar­skim a przedziwnie malowniczym tonem opowiada on jak to wówczas: „w ogródku słyszałeś flotrowers, tam odzywała się arfa, a tam znów na waltorni niemieckie trele wywodzono; ówdzie kule toczyły się w kręgiel­ni, a zwinny chłopiec wołał ale neine; indziej ujrzałeś wesoły tansboden’. żołnierz obracał się zwolna w szta-jerze, a dalej Wiener – walca tańczono nieustannie. W ogrodach pełno huśtawek i karuzeli; kobiety szere­gami obsiadły stoły; przed każdą kufelek piwa z bla­szaną nakrywką. Zmierzcha się; zapalają światła; la­tarki rozwieszają po drzewach; na stołach pełno fidybusów.,.”.

Rządy pruskie zaznaczyły się w dziejach miasta ożywioną na polu gospodarstwa wewnętrznego dzia­łalnością. Zniesienie jurydyk było może najdonioślej­szą z nowych reform. Skasowano nareszcie te rządy w rządzie, miasto w mieście, co i poszanowanie prawa i bezpieczeństwo obywateli znacznie podniosło.

„Deputacja brukowa“ zabrała się energicznie do oczyszczania tej stajni Augjasza, z którą ówczesną Warszawę śmiało można było porównać. Sądownictwo, rozczłonkowane, a stąd potrze­bnego skupienia i ładu pozbawione, zogniskowano w jed­nej instytucji, które otrzymało nazwę Justitz-Magistrat,. W roku 1796 została zaprowadzona ważna i dla zdrowotności miasta niezbędna Policja lekarska. W ro­ku następnym pozyskało miasto urządzenia hipoteczne.

W tymże czasie (w czerwcu 1797 roku) otwo­rzono Lombard miejski, wypożyczający pieniądze na niski procent. Dla mieszkańców, ginących w szpo­nach okrutnej lichwy żydowskiej, było to wielkiem dobrodziejstwem. Zaznaczyć jednak trzeba, że rządy pruskie tę instytucję dobroczynną tylko wznowiły.

W roku 1798 kościół S. Jana, z kościołów war­szawskich najstarszy, a będący do ówczas kollegjatą podniesiony został do godności Katedry. Bullę odno­śną wydał papież Pius VI.

Sprawy oświaty publicznej również wzięte zo­stały pod uwagę. W roku 1805 otwarto średni za­kład naukowy, nazwany „Liceum“, który mieścił się w byłym pałacu Saskim. Ów pałac, niegdyś własność rodziny panującej Saskiej, nabyty został od niej przez rząd pruski.

Początek wieku nowego przynosi Warszawie krajowi jakby jutrzenkę wschodzącego dnia. W roku 1800 najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji pol­skiej zakładają „Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół nauk“, które aż do rewolucji 1831 roku ma być ogni­skiem, skupiającem siły umysłowe narodu.

W zakresie spraw potocznych, zapiszmy uka­zanie się w tym czasie pierwszych dorożek, a w dzia­le skandalicznym—wielką judenhecę, którą pospólstwo urządziło w roku 1804, w oktawę Bożego Ciała. Była ona zresztą bezkrwawa: skończyła się na rozbijaniu sklepów żydowskich i niszczeniu towarów.

Przejdź dalej >>

Powyższy tekst stanowi fragment przedwojennego przewodnika po Warszawie: Warszawa dawna i jej pamiątki : przewodnik historyczno-pamiątkowy, Gomulicki, Wiktor (1848-1919), Spółka Drukarzy”, 1916 (Warszawa : Fr. Bogucki)